Ζητήματα στην ταξική απεύθυνση (κριτική και απάντηση στην κριτική)

Στο φιλικό ιστολόγιο Lenin Reloaded αναρτήθηκε κριτικό σημείωμα που αφορά το αρθρο

H Μόνιμη Οικονομική Δυσλειτουργία και το Πολιτικό Συνακόλουθό της, το οποίο βρήκα έντονα ενδιαφέρον και το αναρτώ εδώ. Το σημείωμα δημοσιεύτηκε στο Lenin Reloaded σε δυο αναρτήσεις, οι οποίες αναδημοσιεύονται ως μέρη Ι και IΙ στο παρακάτω κείμενο.  

______________

(Ι)

Αντιγράφω τμήμα ενός άρθρου του συντρόφου red rock views για το είδος της ταξικής απεύθυνσης που θα έπρεπε να έχει σήμερα το κομμουνιστικό κίνημα, με στόχο να διατυπώσω και γω απ' την πλευρά μου κάποια ζητήματα πάνω στους προβληματισμούς που θέτει το κείμενο αυτό:

Αν οι καπιταλίστες μπορούσαν να βρουν λύση θα το είχαν κάνει μέσα στην τελευταία τριακονταετία. Οι ίδιοι δεν εχουν αυταπάτες, άσχετα αν οι φιλόσοφοι, θεωρητικοί, οικονομολόγοι, δημοσιολόγοι τους καλλιεργούν αυταπάτες. Την φύση της σημερινής κρίσης μπορούν να κατανοήσουν εσωτερικεύοντας την εμπειρικά κυρίως δυο τάξεις: απ’ την μια αυτοί που κατέχουν το κεφάλαιο στις ανώτερες μορφές συσσώρευσης του που προσπαθούν αλλά δεν βρίσκουν τρόπο να ενεργοποιήσουν με επάρκεια και, κοντά σ’ αυτούς, μια ακόμα κάστα κατόχων κεφαλαίου (μικρότερης κλίμακας) που το βλέπουν να απαξιώνεται και να οδηγείται στην καταστροφή - συνολικά δηλαδή μια μικρή μειονότητα. Και απ’ την άλλη, το τμήμα της εργασίας που επωμίζεται τα δεινά της κρίσης με την μέγιστη οξύτητα - δηλαδή η τάξη που πιέζεται κάτω απ’ το όριο αθλιότητας. Πρόκειται πάλι για μια μειονότητα. Αυτό που βλέπουν οι πρώτοι είναι ότι η οικονομία δεν μπορεί να βγει έξω από μια σχετική στασιμότητα και αυτό που βλέπουν οι εργαζόμενοι είναι η επιταχυνόμενη εξαθλίωση τους.

Από αυτό το σημείο, ο σύντροφος ξεκινά μια συλλογιστική ενδιαφέρουσα μεν, κατά τη γνώμη μου όμως προβληματική σε χαρακτήρα. Από μια αρκετά συγκεκριμένη άποψη το πρόβλημα ξεκινά από το γεγονός πως σε καιρούς όπως αυτοί, οι λέξεις δεν είναι ούτε ουδέτερες ούτε αθώες. Αποκαλύπτουν κρυμμένες μέσα τους διαφοροποιήσεις που δεν ήταν ορατές πριν, διαφοροποιήσεις ταξικές σε φύση. Και αυτές πρέπει ως κομμουνιστές, ή καλύτερα άνθρωποι που θέλουν να γίνουν κομμουνιστές, και να τις λαμβάνουμε υπόψη και να τις καθιστούμε ορατές όσο γίνεται πιο ξεκάθαρα για τους άλλους. 

Ας πάρουμε για παράδειγμα τη φράση "οι καπιταλιστές δεν μπορούν να βρουν λύση" που υπονοείται στην πρώτη πρόταση της πιο πάνω παραγράφου. Είναι αλήθεια αυτό; Όχι, αλήθεια είναι ότι δεν μπορούν να βρουν λύση που δεν περνά μέσα από την ακραία όξυνση της εκμετάλλευσης των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Γιατί λύση που να εξυπηρετεί τους ίδιους βρίσκουν. Δεν είναι γενικά και αφηρημένα αλήθεια, όπως λέγεται πιο κάτω στην ίδια παράγραφο, ότι "δεν βρίσκουν τρόπο να ενεργοποιήσουν με επάρκεια" το κεφάλαιό τους. 

Πριν λίγες ημέρες, ο Ριζοσπάστης δημοσίευσε τα στοιχεία της κερδοφορίας επιχειρήσεων στην Ελλάδα για το 2011, στοιχεία που δείχνουν ότι οι 500 πιο κερδοφόρες επιχειρήσεις αύξησαν συνολικά τα κέρδη τους κατά 18.2%. Φυσικά, δεν έχουν όλες οι επιχειρήσεις κέρδη με την κρίση. Κάποιες καταγράφουν σημαντικές απώλειες, κάποιες κλείνουν. Αυτό όμως είναι ήδη ο νόμος των μονοπωλίων, ο νόμος της μείωσης του ανταγωνισμού που αυξάνει το περιθώριο κέρδους των μεγαλυτέρων, των πιο "επιτυχημένων" επιχειρήσεων, των πιο καλά οργανωμένων και δικτυωμένων στη διεθνή αγορά, αυτών που μπορούν να εξασφαλίζουν αποτελεσματικότερα τα κέρδη τους.

Ανάμεσα σε άλλα, ο Ριζοσπάστης παρατηρεί το ενδιαφέρον και εντυπωσιακό φαινόμενο ότι: "Ανάμεσα στις 500 πιο κερδοφόρες βιομηχανικές επιχειρήσεις για το 2011 βρίσκονται 175 εταιρείες τροφίμων!". Ακούγεται παράδοξο σε μια εποχή πείνας για τα λαϊκά στρώματα ο κερδισμένος να είναι οι εταιρίες τροφίμων. Αλλά βέβαια δεν είναι, διότι καθώς το εύρος των καταναλωτικών προϊόντων που μπορεί να αγοράσει μια λαϊκή, χαμηλού εισοδήματος οικογένεια συρρικνώνεται δραστικά, οι καταναλωτικές της δραστηριότητες στρέφονται όλο και περισσότερο στα πιο βασικά για την ζωή πράγματα: τροφή, νερό, ηλεκτρικό, υγεία και φάρμακα. Σε όλους αυτούς τους τομείς το κεφάλαιο έχει δημιουργήσει προϋποθέσεις αύξησης των κερδών του. Ακόμα και ο "πατριωτικός" εθνικισμός στις μέρες μας γίνεται ένα καλό άλλοθι για να στήσεις μπίζνες στον τομέα των τροφίμων, και οι "ελεημοσύνες" των φασιστών με διάφορα προϊόντα οβερστόκ καθιστούν σαφή την μετατροπή των βιολογικών αναγκών σε πεδίο συνάντησης των δράσεων του παρακράτους με την νέα παρα-οικονομία λογής εταιρικών αρπαχτών.

Σε άρθρο του για τις καλύτερες ιδέες για νέες επιχειρήσεις, το αμερικανικό σάιτ inc.com περιλαμβάνει: πρώτον, εταιρίες παρασκευής συντηρήσιμων γλυκών (σοκολάτες, καραμέλες), που, όπως γράφεται έχουν αποδειχθεί κερδοφόρες στο κρίσιμο τεστ της Μεγάλης Ύφεσης ("τα γλυκά είναι φαγητό της παρηγοριάς", πολυτέλεια της φτώχειας)· δεύτερο, εταιρίες τεχνολογίας για την ιατρική περίθαλψη, όπου η απασχόληση αναμένεται να αυξηθεί 18% στις ΗΠΑ· τρίτο, εταιρίες παρασκευής αλκοόλ, που όπως και στη Μεγάλη Ύφεση κάνει θραύση --αύξηση κερδών 18%-- ως "παρηγοριά" και μέσο αυτονάρκωσης των μαζών (οι Μπολσεβίκοι είχαν κάνει προτεραιότητά τους την καταπολέμηση του αλκοολισμού, όπως σήμερα οι "γραφικοί" του ΚΚΕ έχουν κάνει προτεραιότητά τους την καταπολέμηση των ναρκωτικών, για λόγους εξόχως πολιτικούς)· τέταρτο, κατ' οίκον ιατρική βοήθεια (τρίτος μεγαλύτερος ρυθμός ανάπτυξης κάθε βιομηχανίας στις ΗΠΑ)· πέμπτο, φαστ φουντ, μιας και η φτήνια του το κάνει μονοπωλιακά ελκυστικό για τους φτωχούς σε καιρούς ύφεσης.

Πέντε από τις δεκαοχτώ λοιπόν πιο κερδοφόρες περιοχές επιχειρηματικής ανάπτυξης αφορούν τα τρόφιμα και την υγεία, την βασική βιολογική διάσταση του ανθρώπινου σώματος, την "βιοπολιτική οικονομία" όπως την έχω αποκαλέσει. Το ανθρώπινο σώμα εξελίσσεται σε ένα πάρα πολύ ελκυστικό πεδίο επενδύσεων και συσσώρευσης· δεν είναι απλώς παραγωγός εργασίας, είναι επίσης μια μικρή αγορά, της οποίας οι στοιχειώδεις βιολογικές ανάγκες και δυσλειτουργίες αποτελούν βάσεις κερδοφορίας. Το ίδιο συμβαίνει με εξωσωματικές αλλά στοιχειώδεις πλέον για το σώμα ανάγκες όπως η ηλεκτρική ενέργεια (άλλη μία από της δεκαοχτώ πιο κερδοφόρες νέες περιοχές της οικονομίας), ή τις ψυχικές, συναισθηματικές ανάγκες του ανθρώπου (εταιρίες "αυτοβελτίωσης", καθώς και προϊόντα και υπηρεσίες γιόγκα συγκαταλέγονται επίσης στις 18 πιο κερδοφόρες).

Χθες στη Βουλή ψηφίστηκαν μέτρα που δεν είναι τυχαία, και που εξασφαλίζουν πολύ μεγάλα περιθώρια μελλοντικής κερδοφορίας για το ιδιωτικό κεφάλαιο. Μέτρα που περιλαμβάνουν την πλήρη ιδιωτικοποίηση της παροχής του ζωτικότερου ίσως συστατικού του ανθρώπινου σώματος και της ανθρώπινης επιβίωσης -- του νερού. Μια από τις βασικές συνέπειες της πλήρους ιδιωτικοποίησης και εμπορευματοποίησης της παροχής νερού, πέραν της πιθανής αύξησης κόστους του πόσιμου ύδατος, θα είναι η διακοπή της υδροδότησης σε κάθε περιοχή για την οποία δεν υπάρχει κέρδος λόγω υψηλού κόστους της παροχής σε σχέση με την κατανάλωση (αραιοκατοικημένες περιοχές, νησιά, κλπ). Η έλλειψη νερού σε τέτοιου είδους περιοχές θα δημιουργήσει ακόμα μεγαλύτερα περιθώρια κερδοφορίας για τις εταιρίες διάθεσης εμφιαλωμένου, εκεί όπου δεν θα ερημώσει τελείως τις κοινότητες και τα χωριά.

Είδαμε πρόσφατα και την άρση των περιορισμών στη διάθεση ληγμένων προϊόντων διατροφής στα σουπερμάρκετ: άλλος ένας τρόπος με τον οποίο ο καπιταλισμός κόβει τις απώλειές του, επαναδιοχετεύοντας ακόμα και τα απούλητα και αδιάθετα προϊόντα πίσω στην αγορά: εδώ έχουμε τη μετατροπή της ίδιας της φτώχειας αυτού που δεν μπορεί να καταναλώσει το προϊόν στην κανονική του τιμή, πριν λήξει σε πηγή κερδοφορίας, μιας και τον ίδιο αυτό άνθρωπο τον κάνεις καταναλωτή όταν το προϊόν έχει περάσει στην αχρηστία και θα έπρεπε να καταστραφεί ως απώλεια για το κεφάλαιο. Όσο για τυχόν συνέπειες στην υγεία όσων καταλήγουν να τρέφονται με τέτοιου είδους προϊόντα, είδαμε ήδη ότι οι ιδιωτικοποιήσεις όλων των διαστάσεων της υγείας στη χώρα μετατρέπουν και την ασθένειά του σε επικερδές γεγονός. Άλλωστε, φέτος στις "αναπτυγμένες" ΗΠΑ είχαμε το χειρότερο ξέσπασμα διατροφικά σχετιζόμενης επιδημίας των τελευταίων εκατό ετών, χάρη στην εξάλειψη των κρατικών ελέγχων στην ποιότητα των τροφίμων, και κανείς δεν μοιάζει να ενδιαφέρεται.

Η επινοητικότητα του κεφαλαίου σε ό,τι αφορά την αναπλήρωση της δικής του κερδοφορίας είναι αντιστρόφως ανάλογη με τους ηθικούς φραγμούς του: είναι ατέρμονα επινοητικό γιατί είναι ατέρμονα ανήθικο, ή ακριβέστερα, πέρα από κάθε ηθική. Δεν υπάρχει τίποτε που να απαγορεύεται ως "απάνθρωπο" ή "αισχρό" μπροστά στο κέρδος. Δεν είναι τυχαία ή για λόγους ρητορικούς που ο Μαρξ παρατηρούσε σαρκαστικά στο Κεφάλαιο:

Οταν το κεφάλαιο έχει το ανάλογο κέρδος, γίνεται τολμηρό. Με δέκα τα εκατό (10%) κέρδος αισθάνεται τον εαυτό του σίγουρο και μπορεί να το χρησιμοποιήσει κανείς παντού, με 20% γίνεται ζωηρό, με 50% γίνεται θετικά παράτολμο, με 100% τσαλαπατάει όλους τους ανθρώπινους νόμους, με 300% δεν υπάρχει έγκλημα που να μη ριψοκινδυνεύσει να το πράξει, ακόμα και με κίνδυνο να πάει στην κρεμάλα (Κεφάλαιο, τομ.1)

Νομίζω κατά συνέπεια ότι ένας συλλογισμός που ξεκινά στη βάση του ότι το "κεφάλαιο δεν βρίσκει λύση" στο πρόβλημα της ανανέωσης της συσσώρευσης είναι λανθασμένος ήδη στη βάση του, και δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Είναι πολύ ακριβέστερο να παρατηρούμε ότι το κεφάλαιο δεν βρίσκει λύσεις στην κρίση συσσώρευσης που να μην είναι όλο και πιο επιθετικά απάνθρωπες, που να μην περιλαμβάνουν την πλήρη κατάλυση μιας σειράς κατακτήσεων που ένα κομμάτι της ανθρωπότητας έφτασε δυστυχώς να θεωρήσει εσφαλμένα αυτονόητες και εσφαλμένα "νομικές" και όχι ταξικές σε χαρακτήρα. 

Θα επιστρέψω στις σκέψεις μου πάνω στο συλλογισμό του συντρόφου σε ένα δεύτερο μέρος.

(ΙΙ)

Η πλειοψηφία των μεσαίων στρωμάτων τα οποία σε τούτη την συγκεκριμένη κρίση βλέπουν να ωθούνται προς χειροτέρευση του οικονομικού επιπέδου τους με έντονα πιεστικό ή και βίαιο τρόπο, παρά τις δραματικές απώλειες τους, διατηρούνται ακόμα σε περιθώρια πάνω απο το επίπεδο της αθλιότητας. Η προλεταριοποίηση τους δεν έχει επεκταθεί. Αυτό το βλέπουν οι αστοί που σφυγμομετρούν, όσο είναι δυνατόν να γίνει κάτι τέτοιο, τα περιθώρια αντοχής του πληθυσμού για περαιτέρω αφαίμαξη. 

Με δοσμένο ότι εχουν φέρει την εργατική τάξη στο όριο της, πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι η επίθεση κατά των μεσαίων στρωμάτων θα ενταθεί. Κατά συνέπεια, χωρίς συμμαχία εργατών με μικροαστούς, οδηγούνται στην καταστροφή και οι δυο τάξεις – εργάτες και μικροαστοί. 

Το κλειδί στις πολιτικές εξελίξεις θα πάρει στα χέρια της μόνο μια τάξη – αυτή που θα προσελκύσει με το μέρος της τα μεσαία στρώματα, αυτούς τους «απαίσιους κι ανυπόφορους μικροαστούς» που τόσο απεχθάνεται τμήμα της εργατικής πρωτοπορίας. Εάν δεν το κάνει η εργατική τάξη, το σύστημα θα στραφεί προς απολυταρχικές, αυταρχικές λύσεις τις οποίες οι αστοί είναι έτοιμοι να εφαρμόσουν, με την ανοχή και στήριξη των μικροαστών, πριν καταλάβουν οι μικροαστοί ότι τη «λύση» ενός σκληρού μεσσία που οι αστοί τώρα τους πουλάνε φθηνά θα την πληρώσουν πολύ ακριβά στην πορεία. 

Ο προσεταιρισμός και η δρομολόγηση του ρεύματος των μικροαστών στην δική της κατεύθυνση είναι μια αναγκαιότητα την οποία η αστική τάξη αναμφίβολα κατανοεί και το δείχνει έμπρακτα με συνεχή ανανέωση των «λύσεων» που της προτείνει. Πρόκειται για συστηματοποιημένη απάτη, διότι οι αστοί και να ήθελαν δεν μπορούν να «σώσουν» τους μικροαστούς. Το κλειδί που κρατά στα χέρια της η αστική τάξη είναι η καλλιέργεια της ελπίδας στους μικροαστούς ότι τελικά οι δεν «θα καταλήξουν προλετάριοι», ότι θα διατηρούν την συγκριτικά πιο προνομιούχα θέση τους σε σχέση με τους «προλεταρίους», την εξαθλίωση των οποίων βλέπουν με τρόμο αλλά, ίσως και γι αυτό τον λόγο, είναι έτοιμοι να αποδεχτούν, αρκεί οι ίδιοι να μην εχουν την ίδια τύχη. Ακριβώς αυτή η «φρίκη» της προοπτικής της προλεταριοποίησης τους είναι το στοιχείο που γεννά την έχθρα τους προς τους πρωτοπόρους εκπρόσωπους των «προλεταρίων» που τους λένε να επιλέξουν μια ανατροπή που, κατά την κρίση των μικροαστών, θα «μας κάνει όλους προλεταρίους». Αυτό που τους λένε οι κομμουνιστές ότι θα κάνουν στον σοσιαλισμό δεν τους φαίνεται καλύτερο απο αυτό που βλέπουν τώρα ότι κινδυνεύουν να πάθουν στον καπιταλισμό.

Συμφωνώ στον κορμό της πιο πάνω παρουσίασης των πραγμάτων: υπάρχει όμως ένα κρίσιμο στοιχείο από τη σκοπιά τη δική μας που θα πρέπει να θιγεί.

Κι αυτό είναι πως είναι συντριπτικά άνιση και ανισομερής η δυνατότητα μαζικής απεύθυνσης με συμβατικά μιντιακά μέσα (τηλεόραση, περιοδικά, εφημερίδες, κλπ). Η αστική τάξη απευθύνεται στον μικροαστό καθημερινά με δεκάδες τρόπους· η εργατική έχει απέραντα λιγότερες οικονομικές δυνατότητες για να οργανώσει την προπαγάνδα της. Δεν πρέπει να λησμονείται η τεράστια σημασία του χρήματος, το οποίο η αστική τάξη ρίχνει με τη σέσουλα, για την εξασφάλιση της "γνώμης" μαζών που είναι αποκομμένες από το ταξικό, εργατικό λόγο. Το πρόβλημα αυτό υφίστατο φυσικά όλην την προηγούμενη περίοδο αλλά οξύνθηκε κάθετα με την έλευση της κρίσης: τα εργατικά εισοδήματα καταβαρθρώνονται, η εργατική τάξη αντιμετωπίζει πρόβλημα επιβίωσης, πρόβλημα του πώς να πάνε τα παιδιά σχολείο, πώς να ντυθεί η οικογένεια, πώς να φάει. Ο πιο αφοσιωμένος αγωνιστής έχει να επιλύσει δεκάδες προβλήματα στο ατομικό επίπεδο. Και δεν έχει τον έλεγχο στην πλατιά, μαζική απεύθυνση που έχει ο κεφαλαιοκράτης· η κλίμακα απεύθυνσής του είναι πάντα μικρότερη, ό,τι κι αν κάνει. 

Την ίδια στιγμή, και με δεδομένο ότι ένα πολύ βασικό μέσο χρηματοδότησης της προπαγάνδας στα πραγματικά κομμουνιστικά κόμματα είναι οι μισθοί των βουλευτών τους, το κίνημα έχει στερηθεί σχεδόν τα μισά του έσοδα από αυτή την πηγή μετά τις εκλογές. Η χρηματοδότηση που παίρνει από το κράτος μειώθηκε δραστικά. Δυσκολεύεται να επιτελέσει βασικές προπαγανδιστικές και οργανωτικές λειτουργίες. Κάνει εξορμήσεις για να μαζέψει χρήματα από μια τάξη που γνωρίζει πως είναι ήδη στα όρια της πείνας. Αυτή είναι η πραγματικότητα σε μια ταξική κοινωνία: η επικοινωνιακή "δύναμη" αντανακλά ήδη τους πραγματικούς ταξικούς συσχετισμούς. Η οργανωμένη εργατική τάξη είναι η τελευταία που μπορεί να ακουστεί πλατιά. Αποκλείεται από την τηλεόραση. Αναγκάζεται να κλείσει τυπογραφεία ή τηλεοπτικούς σταθμούς. Πιέζεται διαρκώς προς την εξάλειψη κάθε δυνατότητας πολιτικής απεύθυνσης και είναι μόνο με ηρωϊκή αυτοθυσία που καταφέρνει να κρατήσει ζωντανό τον πολιτικό της λόγο. Συνεπώς, είναι υλιστικά άστοχο να συγκρίνεται η απήχηση της απεύθυνσης αστών και εργατών με όρους αποκλειστικά "ρητορείας" (ποιος υπόσχεται και ποιος όχι, τι είδους ρητορικές τακτικές χρησιμοποιεί). Υπάρχουν αντικειμενικά όρια στο πόσο επιδραστικός μπορεί να είναι ένας πολιτικός λόγος, τα οποία καθορίζονται, στην τελική, από το αιώνιο ζήτημα του ποιος ελέγχει τα μέσα (ανα)παραγωγής. Και βέβαια, η παντοδυναμία των ΜΜΕ σήμερα δεν έχει καμία σχέση με την ισχύ τους, και άρα τις υλικές δυνατότητες ανατρεψιμότητάς της, το 1917. 

Ας περάσουμε τώρα στο υπόλοιπο απόσπασμα, που ακολουθεί αμέσως μετά: 

Για να τους κερδίσει η πρωτοπορία των «προλεταρίων» πρέπει να πείσει την πλειοψηφία των μικροαστών (όλους δεν θα μπορέσει να τους πείσει ποτέ) ότι η μοίρα τους θα βελτιωθεί, όπως κι ότι η μοίρα των «προλεταρίων» θα βελτιωθεί αλλά όχι εις βάρος τους. Για να το κάνει αυτό πρέπει να τους εξηγήσει με γλώσσα κατανοητή πως ακριβώς πρακτικά θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο. Αυτό το «κάτι τέτοιο» αφορά αυτό που καταλαβαίνουν αυτοί που δεν είναι ιδεολόγοι, δηλαδή αφορά οικονομικά χαρακτηριστικά του σημερινού μικροαστού, το σημερινό βιοτικό του επίπεδο το οποίο πρέπει να πειστεί ότι θα διατηρηθεί. Αυτο μόνο με συγκεκριμένες και πολύ σαφείς προγραμματικές δεσμεύσεις μπορεί να γίνει. Συνακόλουθα, το να γίνει κάτι τέτοιο άπτεται της ανάγκης προγραμματικής συγκεκριμενοποίησης της διαδικασίας μετάβασης απο καπιταλισμό σε σοσιαλισμό. Αίφνης, πως ακριβώς μπορεί ν' αλλάξει η οικονομία απο καπιταλιστική σε σοσιαλιστική, και να διατηρηθεί το ίδιο επίπεδο παραγωγής στην αρχή (ή να μην διαλυθεί η παραγωγή, οπως φοβούνται οι μικροαστοί), ή πως με την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής στον σοσιαλισμό θα συνεχισθεί η παραγωγή όταν η κάθε επιχείρηση προμηθεύεται εξοπλισμό, υλικά, ενέργεια κλπ μέσω απτών αγοραίων σχέσεων και διαθέτει προϊόντα στην αγορά μέσα απο τα κανάλια της αγοράς που διέπονται απο συγκεκριμένες σχέσεις, και τι ακριβώς ρόλο θα παίξει η μικρή επιχείρηση, το αγροτικό νοικοκυριό, αμέσως μετά την ανατροπή. Τι θα γίνει αμέσως μετά την άνοδο της εργατικής τάξης και των σύμμαχων της στην εξουσία; Πως θα μεταμορφώσουμε την οικονομία της αγοράς σε σχεδιασμένη οικονομία; Οι μικροαστοί δεν πιστεύουν οτι η εργατική πρωτοπορία εχει κάποιο «μαγικό ραβδί».

Σωστά δεν πιστεύουν οι μικροαστοί ότι η εργατική πρωτοπορία έχει κάποιο "μαγικό ραβδί", διότι δεν έχει. Ο υπαρκτός σοσιαλισμός, που στην πραγματικότητα δεν ήταν τίποτε άλλο από το περιώνυμο "μεταβατικό στάδιο" το οποίο δήθεν επιζητούν οι αριστεροί, ήταν μια διαρκής μάχη με αντιξοότητες και αντιφάσεις, μια μάχη με κάθε λογής προβλήματα η οποία πήρε μέχρι το τέλος του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου για να οδηγήσει σε μια σχετικά σταθερή πορεία ανάπτυξης: ο "κομμουνισμός του πολέμου", το οικονομικό μοντέλο ακραίας αυστηρότητας που επιβλήθηκε από τις συνθήκες του εμφυλίου, αντικαταστάθηκε από τον συμβιβασμό με την μικροϊδιοκτησία και το χρήμα της ΝΕΠ, που με τη σειρά της εγκαταλείφθηκε για χάρη της κολλεκτιβοποίησης, που με τη σειρά της οδήγησε σε νέες αντιφάσεις και συγκρούσεις με στοιχεία του πληθυσμού. Και ύστερα ήρθε ο πόλεμος. Δεν μπορούμε να λέμε ψέμματα για την ιστορία, και η αλήθεια για την ιστορία είναι πως δεν υπήρχε κανένα "πλήρες, ολοκληρωμένο πλάνο" το οποίο να μπήκε σε λειτουργία εξ αρχής και να έβαλε την κοινωνία σε "αυτόματο πιλότο" προς την ευημερία. Υπήρξαν απόπειρες και εγχειρήματα, στροφές, αλλαγές πορείας, συμβιβασμοί, εκχωρήσεις και αντεπιθέσεις στο πεδίο της οικονομίας, υπήρξαν αντιφάσεις και συγκρούσεις ενίοτε βίαιες και αιματηρές. Το τι είναι η "σχεδιασμένη οικονομία" στο γενικό της περίγραμμα είναι γνωστό και μπορεί ανά πάσα στιγμή να παρουσιαστεί και να συζητηθεί. Το τι θα μπορούσε να είναι σήμερα σε μια χώρα με τις γεωγραφικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες της Ελλάδας, τον παγκόσμιο συσχετισμό δυνάμεων, την φάση που διανύει η παγκόσμια οικονομία, τις πλουτοπαραγωγικές πηγές του τόπου είναι ένα άλλο θέμα, πολύ πιο πολύπλοκο, για το οποίο δεν πιστεύω ότι μπορεί να υπάρξει κανένα ολοκληρωμένο μοντέλο χωρίς την πραγματική εκκίνηση ιστορικών διαδικασιών ανατροπής της αστικής εξουσίας. Πράγμα που μας φέρνει στην επόμενη και τελευταία παράγραφο του συντρόφου:

Η προώθηση του σχεδιασμού της οικονομίας λογικά προηγείται της υποχώρησης της αγοράς. Η εξάλειψη των αγοραίων σχέσεων της οικονομίας πρέπει να προγραμματιστεί. Στο σημείο αυτο μπορεί να αντιπαρατεθεί η ένσταση ότι αυτο που ζητάω είναι πρόωρο, κι ότι «δεν βρισκόμαστε δα και στο κατώφλι της ανατροπής... ο συσχετισμός δυνάμεων είναι....», (τα γνωστά). Το πρόβλημα είναι ότι σε οποιαδήποτε φάση ανάπτυξης του εργατικού κινήματος, χωρίς μια στοιχειώδη εξειδίκευση στα ζητήματα αυτά, η "ανατροπή" παραμένει μια αφηρημένη έννοια, και η εργατική πρωτοπορία παραμένει χωρίς "κυβερνητικό" πρόγραμμα. Μέχρι να απαντηθούν αυτά τα ζητήματα με συγκεκριμένο τρόπο, που σημαίνει ότι, μέχρι να εκπονηθεί ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα εξουσίας, φοβάμαι ότι η πρωτοπορία του προλεταριάτου καταδικάζεται να λειτουργεί σαν «αποδόχι» μιας σχεδόν καθολικής μικροαστικής εχθρότητας και αντικείμενο δυσπιστίας ενός μεγάλου τμήματος του ίδιου του προλεταριάτου. Στην ουσία, αυτοαναιρείται σαν πρωτοπορία. Πως είναι δυνατόν να κατανοεί η αστική τάξη αυτήν την αλήθεια, να κατανοεί ότι χωρίς την συμμαχία της με τα μεσαία στρώματα είναι καταδικασμένη, και να αρνούνται πεισματικά να την καταλάβουν κάποιοι που θεωρούν τον εαυτό τους ταγμένο, ή που δηλώνουν ότι τάσσονται με την εργατική πρωτοπορία;

Φοβάμαι ότι δεν είναι καθόλου θέμα "κατανόησης" της αστικής τάξης για την αναγκαιότητα παρουσίασης "προγράμματος" και "μη κατανόησης" του γεγονότος αυτού από την "εργατική πρωτοπορία". Έλλειψη κατανόησης θα έδειχνε το να μιλάμε αφηρημένα για "σχεδιασμένη οικονομία" τη στιγμή που μόλις χθες πέρασε ένα ακόμα πακέτο μέτρων που στερεί νομικά την νομή της δημόσιας περιουσίας από το λαό και πουλά πόρους και πηγές στο ξένο κεφάλαιο. Με τι θα κάνουμε "σχεδιασμένη οικονομία" σε μια χώρα όπου τα πάντα, όλα τα μέσα εφικτής ανάπτυξης, έχουν ήδη πουληθεί ή πουλιούνται τώρα; Θα χρειαστεί φυσικά να τα πάρουμε πίσω, αλλά αυτό σημαίνει στην πράξη κατάκτηση της κρατικής εξουσίας (και όχι φυσικά της "κυβέρνησης"!) Κι αυτό είναι το ίδιο ένα εγχείρημα μεγάλης δυσκολίας, αφού προαπαιτεί επανάσταση και ριζική αλλαγή του καθεστώτος σχέσεων της χώρας με άλλες. Κάθε μέρα που περνά, κάθε μέρα που βρίσκει τα περιθώρια να το κάνει, η ελληνική και ευρωπαϊκή αστική τάξη εξασφαλίζει με όποιον τρόπο μπορεί το ανέφικτο της εναλλακτικής οργάνωσης της οικονομίας, τον στραγγαλισμό εν τη γεννέσει του κάθε τέτοιου εγχειρήματος. 

Συνεπώς, από πού και ως πού είναι προτεραιότητα του εργατικού κινήματος σήμερα να πείσει τους μικροαστούς ότι "έχει σχέδιο", ότι δηλαδή είναι ένας ακόμα δυνητικός πάτρονας στον οποίο οι μικροαστοί να εναποθέσουν παθητικά τη σωτηρία τους; Δεν είναι πολύ πιο άμεση και ζωτική προτεραιότητα να διεξάγει τον αγώνα εκείνο που θα εξασφαλίσει ότι θα έχει τα υλικά μέσα για να έχει σχέδιο; Είναι το ζητούμενο σήμερα, στην εποχή μιας νέας εποχής πρωταρχικής συσσώρευσης και απαλλοτρίωσης πηγών κοινωνικού πλούτου (από ορυχεία σε λιμάνια, από το νερό στα αεροδρόμια, τις δασικές εκτάσεις, τις συγκοινωνίες, τις επικοινωνίες, την ενέργεια) να κάνουμε ρητορικούς διαγωνισμούς "σχεδιασμού"; Μα στο μεταξύ η ίδια η απτή οικονομική, νομοθετική και πολιτική δράση της αστικής τάξης εγγυάται ότι αυτοί "οι σχεδιασμοί" θα είναι όλο και πιο κενοί περιεχομένου, αστήριχτοι από τα νέα καθεστώτα ιδιοκτησίας. Και τέλος, μήπως επεξεργάζεται κάποιου είδους μεγαλόπνοο σχέδιο ανάπτυξης η αστική τάξη στο οποίο πρέπει να ανταποκριθούμε επεξεργαζόμενοι ένα πιο μεγαλόπνοο και εντυπωσιακό στα χαρτιά σχέδιο; Όχι, κινείται με αποκλειστικό γνώμονα το βραχυπρόθεσμο κέρδος (κάτι το οποίο προκαλεί άφθονα ηθικίστικα δάκρυα στην "αριστερά"), εξαγοράζοντας χρόνο με την δημιουργία συνθηκών απόλυτα καταστροφικών όχι απλά για την οικονομική επιβίωση της εργατικής τάξης αλλά και για την δυνατότητά της να παλέψει πολιτικά για αυτήν. Γιατί τα δύο είναι απόλυτα, διαλεκτικά αλληλένδετα: χωρίς την δυνατότητα οικονομικής επιβίωσης, καμία δυνατότητα πολιτικής οργάνωσης· χωρίς την δυνατότητα πολιτικής οργάνωσης, καμία δυνατότητα οικονομικής επιβίωσης. 

Αυτός ο φαύλος κύκλος κρατά την εργατική τάξη στην υποτέλεια. Αυτός ο φαύλος κύκλος πρέπει να διαρραγεί. Και δεν θα διαρραγεί με το να πειστούν τα μικροαστικά στρώματα να εμπιστευτούν τη ζωή τους σε έναν ακόμα "διαχειριστή" του πεπρωμένου τους, αλλά με το να πειστούν ότι η ζωή και ο θάνατός τους είναι υπόθεση που βρίσκεται στα χέρια τους και προαπαιτεί την ενεργό επιλογή τους για το ιστορικό πεπρωμένο τους. Τούτο όμως δεν είναι ποτέ αποτέλεσμα λεκτικής και αφηρημένης "πειθούς" αλλά του είδους εκείνου της πειθούς που μόνο η πράξη μπορεί να επιφέρει: για να υπάρξει τελική νίκη πρέπει να υπάρξουν επιμέρους νίκες, και πρέπει αυτές οι νίκες να οδηγούν σε μεγαλύτερες. Οι νίκες όμως προϋποθέτουν αγώνα --σκληρό, επίμονο, υπομονετικό, αταλάντευτο, δύσκολο, ανηφορικό-- σήμερα περισσότερο από ποτέ. Τα "σχέδια" πάντα θα κυοφορούνται από τον αντίπαλο, που έχει και τον χρόνο και το χρήμα να τα κυοφορεί, και πάντα θα διαρκούν λιγότερο από το γάλα εκτός ψυγείου όσο υπάρχει η συστημική κρίση. Ο αγώνας όμως, αυτό είναι το ένα πράγμα όπου κανείς, ούτε οι αστοί ρήτορες της αριστεράς, ούτε οι παθητικοί τους αποδέκτες στην μικροαστική τάξη, δεν μπορεί να υποκαταστήσει την πρωτοπορία της εργατικής. 

Αγώνας για το δικαίωμα να έχουμε σοσιαλιστικό σχέδιο, την δυνατότητα του να έχουμε τα υλικά μέσα να υλοποιήσουμε οποιοδήποτε τέτοιο σχέδιο για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης: αυτό είναι το ζητούμενο σήμερα. Δεν είναι "προωθημένο" ζητούμενο· ζούμε σε μια αντεπαναστατική εποχή. Είναι όμως απόλυτα αναγκαίο και ζωτικό. (Lenin Reloaded)

________________

Η απαντηση μου που εσταλη σαν σχολιο στο Lenin Reloaded ηταν η παρακατω:

Σχετικά με την παρατήρηση στην πρώτη ανάρτηση συμφωνώ: «σε καιρούς όπως αυτοί, οι λέξεις δεν είναι ούτε ουδέτερες ούτε αθώες». Κι όχι μόνο οι λέξεις αλλά και οι πράξεις, αλλά και η συγκρότηση των πράξεων σε δραστηριότητες (λχ στο διαδίκτυο) και παραπέρα, σε οργανωτικά σχήματα. Τίποτε δεν είναι τόσο αθώο όσο φαίνεται.  Αυτο ισχύει για όλους και για όλα. Ξεκινώντας απο εκεί λοιπόν τίποτε δεν πρέπει να μείνει έξω απο το φάσμα της κριτικής, δεν πρέπει να υπάρχει ταμπού στη πολιτική, γιατί αλλιώς γλιστράμε στον κομφορμισμό, τον οποίο εγώ θεωρώ τόσο μεγάλο εχθρό του κινήματος όσο και τον οπορτουνισμό.

Τώρα σχετικά με το τι είδους «λύση» βρίσκουν οι καπιταλίστες, αυτο το νιώθουμε στο πετσί μας και το παλεύουμε. Αυτο που ισχυρίζομαι στο κείμενο είναι ότι ο καπιταλισμός είναι ανίατα ασθενής. Γνώρισμα της ανίατης δυσλειτουργίας του είναι η σχετική στασιμότητα του που οφείλεται στην επίδραση του νόμου της προοδευτικής μείωσης το ποσοστού κέρδους (που παρατήρησε ο Μαρξ) και που αφορά τον ώριμο αναπτυγμένο καπιταλισμό. Το ότι, και μέσα στην κρίση, κάποιες επιχειρήσεις κερδοφορούν δεν αναιρεί την γενικότερη αλήθεια της δυσλειτουργίας του καπιταλισμού. Αν μπορούσε να βρει τρόπο να αποφεύγει τις κρίσεις του, θα το έκανε. Αλλά δεν μπορεί. Και επειδή καταλήγει σε «λύσεις» που γδέρνουν και ψήνουν το πετσί της ανθρωπότητας, μετατρέπει την αλλοπρόσαλλη αντιφατικότητα του σε οξύτατες αντιθέσεις, οι οποίες στο τέλος μπορεί και πρέπει να οδηγήσουν στην ανατροπή του.

Πρώτη παρατήρηση στην δεύτερη ανάρτηση:

«υπάρχει όμως ένα κρίσιμο στοιχείο από τη σκοπιά τη δική μας που θα πρέπει να θιγεί. [....]Και βέβαια, η παντοδυναμία των ΜΜΕ σήμερα δεν έχει καμία σχέση με την ισχύ τους, και άρα τις υλικές δυνατότητες ανατρεψιμότητάς της, το 1917». 

Συμφωνώ με την παρατήρηση που αφορά την σχετικότητα της μαζικής προπαγάνδας και την βρίσκω συμπληρωματική. Δεν αντιλέγω πουθενά σ’ αυτο. Θα διαφωνούσα αν ισχυριζόταν κάποιος ότι εφόσον οι μικροαστοί επηρεάζονται με μύριους όσους τρόπους απο τους μεγαλοαστούς, και εφόσον συγκριτικά η δική μας προπαγάνδα δεν «φτουράει», ας τους αφήσουμε στους λύκους.

Δεύτερη παρατήρηση:

«Σωστά δεν πιστεύουν οι μικροαστοί ότι η εργατική πρωτοπορία έχει κάποιο "μαγικό ραβδί", διότι δεν έχει. [...] Πράγμα που μας φέρνει στην επόμενη και τελευταία παράγραφο του συντρόφου»:

Να ξεκαθαρίσω: το κείμενο δεν εντοπίζει, ούτε και υπονοεί ανάγκη για κάποιο ‘ενδιάμεσο’ μεταβατικό στάδιο. Διαπιστώνει την ανάγκη συγκεκριμενοποίησης κάποιων καθοριστικών χαρακτηριστικών της διαδικασίας περάσματος απο αγοραία σε σχεδιασμένη οικονομία, η οποία διαδικασία είναι αναπόφευκτη, μέσα απο την οποία συγκεκριμενοποίηση θα φανεί καθαρότερα πως θα επηρεαστούν τα ‘ενδιάμεσα’ στρώματα. Βεβαίως, συμφωνώ ότι  θα ήταν ουτοπία να εκπονήσουμε ένα πλήρες ‘μοντέλο’. Απο την άλλη, με ένα σκετς απο αφηρημένες θεωρητικές γενικότητες, δεν έχουμε ολοκληρωμένο μπούσουλα. Κι εγώ ζητάω πιο ολοκληρωμένο μπούσουλα.

Παρεμπιπτόντως, δεν είμαι σίγουρος εάν η διεύρυνση της έννοιας «μετάβαση» έτσι ώστε να καλύπτει ή να συμπίπτει με την έννοια ‘στάδιο’ με βοηθάει. Ο δικός μου ορισμός της έννοιας 'μετάβαση', είναι η συνεχής, δυναμική διαδικασία που οδηγεί απο το ένα στάδιο στο άλλο, το δε στάδιο το βλέπω σαν μέρος της εξέλιξης (η οποία δεν παύει) το οποίο διατηρεί ορισμένα χαρακτηριστικά σταθερά, τουλάχιστον για μια ιστορική εποχή ή φάση. Έτσι, αυτο που εσύ περιγράφεις σαν «μετάβαση» στο υπαρκτό, εγώ θα όριζα ως «στάδιο» - το στάδιο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Βεβαίως, αναγνωρίζω ότι η πραγματικότητα δεν είναι τόσο σχηματική κι ότι οι δυο έννοιες εχουν μια μεγάλη κοινή τομή, κι ότι στην ουσία είμαστε αέναα σε μια συνεχή «μετάβαση». Ωστόσο αισθάνομαι την ανάγκη του διαχωρισμού της έννοιας ‘μετάβασης’ απο αυτή του ‘σταδίου’ για να μπορέσω να μιλήσω γι αυτο που συμβαίνει μεταξύ σταδίων.    

Τελευταία παρατήρηση.

Συμφωνώ σε γενικές γραμμές. Η εργατική τάξη αντιμετωπίζει άμεσα προβλήματα που επιβάλλουν το θέσιμο προτεραιοτήτων. Όμως, μέρος της απάντησης της εργατικής τάξης αποτελεί το χτίσιμο της συμμαχίας της και με μεσαία στρώματα και μέσα στο πλαίσιο του ΑΑΔΜ. Και η προβληματική του πως μπορεί να γίνει είναι τόσο αναγκαία όσο και δικαιωματική.

Τέλος, σχετικά με το σχόλιο σου:  «Μωρέ να πει, αλλά είναι υποχρεωμένο να πει ταυτόχρονα ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την κοινωνικοποίηση των μονοπωλίων είναι η πολιτική εξουσία της εργατικής τάξης»: Ε, σίγουρα! Αυτο εξυπακούεται! Κι ακόμα, η κύρια έγνοια πίσω απο την παρόρμηση που οδήγησε στην γραφή του κειμένου ήταν να αναχαιτιστεί αφενός ο «τρομερά ανασταλτικός παράγοντας» της ψευτοαριστεράς που όντως «κρατά τα πράγματα πάρα πολύ πίσω», όπως σωστά λες, κι αφετέρου του νεοναζισμού που ψαρεύει στα θολά νερά της μικροαστικής προκατάληψης που δυστυχώς οσμώνεται και με την συνείδηση μέρους του προλεταριάτου.  (red rock views)